Wanneer je schor of hees bent, kan dat verschillende oorzaken hebben. Heesheid kan worden veroorzaakt door ziekte, bijvoorbeeld na een aandoening van de bovenste luchtwegen zoals verkoudheid of griep, allergieën, reflux, door irriterende stoffen of doordat de stem een periode overvraagd is geweest. In sommige gevallen kan de oorzaak verband houden met onderliggende stress en angst of een belangrijke emotionele gebeurtenis. Maar het kan ook zijn dat je je stem met teveel spierspanning gebruikt ter compensatie van een onderliggend probleem zoals knobbeltjes, een poliep of stemplooiverlamming.
Wat is heesheid?
Heesheid ontstaat wanneer de stembanden niet goed sluiten. De lucht die je uitademt zorgt ervoor dat je stembanden, ook wel stemplooien genoemd, in het strottenhoofd tegen elkaar aan trillen. Wanneer de stembanden volledig sluiten ontstaat er een helder geluid. Zijn de stemplooien geïrriteerd, of zijn de slijmvliezen rond de stembanden gezwollen doordat je een verkoudheid of virus te pakken hebt, dan kunnen de stemplooien niet goed sluiten. Hierdoor ontstaat een hees of schor geluid en soms is de stem zelfs helemaal weg.
Meestal zorgt een keertje hees zijn niet voor blijvende stemschade dus dan is er geen reden voor paniek. Maar blijft de heesheid langer dan twee weken aanhouden dan is het belangrijk om te kijken hoe je omgaat met je heesheid en wat je doet om je stem zo goed mogelijk te laten klinken. Het gevaar is dat je tijdens een periode van heesheid de spieren rondom je stembanden anders gaat gebruiken om je stem er maar zo goed mogelijk uit te krijgen. Je bouwt teveel spanning op in je keel en de heesheid wordt blijvend. We spreken dan van Muscle Tension Dysphonia of Spierspanningsdysfonie.
Wat is Muscle Tension Dysphonia?
Muscle Tension Dysphonia (MTD) of Spierspanningsdysfonie is een verandering in het geluid of gevoel van je stem, die optreedt als gevolg van verkeerd gebruik van de spieren rond het strottenhoofd tijdens spreken of zingen. Dit kunnen de stemplooien zelf zijn maar ook andere hulpspieren van het strottenhoofd of keel. Spierspanningsdysfonie is een functionele dysfonie, waarbij een patroon van verkeerd spiergebruik ontstaat na een periode van heesheid zoals hierboven beschreven. Hoewel de oorspronkelijke oorzaak misschien al lang weg is, blijven de stemveranderingen bestaan vanwege de opgebouwde spanning in de keel, hals of schouders.
Wat kan de oorzaak zijn van heesheid?
MTD kan op zichzelf voorkomen (primaire MTD genoemd) of als gevolg van een andere onderliggende aandoening (secundaire MTD). De oorzaak van primaire MTD is vaak moeilijk te achterhalen. Het kan worden veroorzaakt door ziekte, allergieën, reflux, andere irriterende stoffen of door een verhoogde stembelasting. In sommige gevallen kan de oorzaak verband houden met onderliggende stress en angst of een belangrijke emotionele gebeurtenis. Bij secundaire MTD wordt de stem geproduceerd met overmatige spierspanning als een middel om een onderliggend probleem zoals knobbeltjes, een poliep of stemplooiverlamming te compenseren.
Symptomen
MTD kan verschillende symptomen tot gevolg hebben, waaronder een veranderde stemkwaliteit, maar ook moeizame stemproductie, vermoeidheid bij het gebruik van de stem en pijn, benauwdheid of ongemak in de nek of keel. Veranderingen in de kwaliteit van de stem variëren van hees tot gespannen tot ruw of raspend. Sommige mensen kunnen helemaal geen stem produceren, een aandoening die afonie wordt genoemd. Symptomen nemen doorgaans toe wanneer de stem langer gebruikt wordt of zwaarder belast wordt.
Veel genoemde symptomen van spierspanningsdysfonie zijn:
Stem klinkt ruw, hees of raspend
Stem klinkt zwak, hees of is slechts een fluistering
Stem klinkt gespannen, geknepen of geperst
Stem valt plotseling weg, verandert van klank of dooft uit
Stem “bezwijkt” of wordt zwakker naarmate deze langer wordt gebruikt
Spreektoonhoogte is te hoog of te laag
Moeite met het zingen van noten die vroeger gemakkelijk waren
Pijn of spanning in de keel bij spreken of zingen
Globusgevoel, of het gevoel dat er iets in de keel zit wat je niet weg kunt krijgen
Het gevoel hebben dat de keel moe is bij spreken of zingen
Diagnose
Wanneer je uit eigen beweging of via de huisarts bij een logopedist terecht komt neemt deze eerst een uitgebreide onderzoek af en wordt besproken wat er aan de klacht voorafgegaan is. Bij twijfels of wanneer ondanks logopedische oefeningen geen of te weinig verbetering optreedt verwijst de logopedist binnen 6 weken door naar de KNO-arts. De KNO-arts kijkt naar de beweeglijkheid van de stemplooien met een flexibele camera. Vaak ook kom je via de huisarts eerst bij een KNO-arts en verwijst deze door naar de logopedist.
Behandeling van heesheid
Behandeling voor spierspanningsdysfonie omvat voornamelijk stemtherapie door een logopedist om de keelspanning te verminderen en de stembelastbaarheid te vergroten. Vaak wordt ook Manuele Facilitatie van de Larynx (een soort micro massage), Lax Vox (bubbelen met een slangetje in een flesje water) of Vibrant Voice Technique (stemvibrator) ingezet. Stemtherapie bestaat meestal uit meerdere sessies om de spierspanning te helpen verminderen. Het specifieke therapieplan is afhankelijk van of de MTD primair of secundair van aard is.
Wat kan je zelf doen tegen heesheid?
- Kuch of schraap je vaak? Dit irriteert de stembanden, waardoor je weer gaat kuchen. Neem liever een slokje water!
- Schreeuwen is belastend voor je stem. Roep liever: de stem blijft laag, kracht komt uit de buik -> minder spanning op de stembanden
- Niet roken. Roken veroorzaakt ontsteking en zwelling van het slijmvlies van de stembanden. Een verminderde stemkwaliteit is een van de gevolgen …
- Ook fluisteren is erg belastend voor je stem. Praat gewoon, of praat niet, juist als je last hebt van je stem!
- Gezonde stembanden zijn vochtig. Drink voldoende, zet een raam open, vermijd prikkelende geuren en zet de airco uit.
- Voor een ontspannen stem zijn houding en adem heel belangrijk. Zit rechtop en adem laag en rustig.
- Voor een heldere stem heb je adem nodig. Praat niet te snel, houd voldoende pauze’s om de adem binnen te kunnen laten komen.
- Veel beroepssprekers krijgen stemklachten. Spreek niet hoger of luider dan normaal, dit is erg belastend voor de stem. Let er ook op dat je bij (beeld)bellen niet luider of met een hogere stem spreekt dan nodig.
- Zucht of geeuw als je spanning voelt bij het spreken. Door te geeuwen zakt je strottenhoofd en ontspan je de omringende spieren.
- Laat je stem je weten dat het genoeg is geweest? Gun hem rust en houd een half uurtje je mond!
Tenslotte
Merk je bij jezelf dat je de neiging hebt teveel spanning op te bouwen tijdens het spreken of zingen? Ik ontwikkelde een online training Lax Vox waarin je leert hoe je je stem door te bubbelen met een slangetje in een flesje water kunt ontspannen of voor kunt bereiden wanneer je deze veel moet gebruiken. Je kunt natuurlijk ook mijn gratis gids Hoe houd je je stem gezond downloaden of een (eenmalige) afspraak of gratis 15 minuten adviesgesrprek via Zoom met me inplannen via de website.